«”Την καταγωγή μας" μου έλεγε ο μαθητής που ρωτούσα, "την έχουμε καθαυτό ελληνική". Και ο γερο-Θεμιστοκλής με βεβαίωνε πως η γλώσσα τους είναι κάτι εντελώς ξεχωριστό. Ενώ ο Χαλκιάς στο Κεράσοβο, πιο κοντά στην αλήθεια και με λιγότερη φροντίδα ν' αποκρύψει τη σχέση των ντόρτηδων με τους Ατσίγκανους, μου ομολόγησε πως οι Τουρκόγυφτοι καταλαβαίνουν τα ντόρτικα, ενώ αντίθετα αυτός δεν καταλάβαινε  τίποτε από τη δική τους γλώσσα. Πολύ φυσικά βέβαια, αφού το δικό του φτωχοπεριορισμένο λεξιλόγιο δε φτάνει για να παρακολουθήσει κανείς μια συνομιλία στα τσιγκάνικα, όπου μάλιστα κι οι γνωστές από τα ντόρτικα ακόμη λέξεις παρουσιάζουν μεγάλο πλούτο τσιγκάνικων σχηματισμών.

Αυτά λεν οι Γύφτοι για τον εαυτό τους. Για τους άλλους όμως Καρπενησιώτες είναι "Γύφτοι", κάτι ξεχωριστό και ιδιαίτερο, όσο και να έχει προχωρήσει σήμερα η αφομοίωσή τους. Κάθονται όλοι μαζί, σε ξεχωριστή συνοικία, στο πιο χαμηλό μέρος της πολίχνης, στην άκρη του ποταμού, στα "γυφτοκάλυβα", και τις περισσότερες φορές τους καταλαβαίνεις αμέσως από την όψη τους, με το γνωστό ατσιγκάνικο τύπο.» 

Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο βρήκα στην ιστοσελίδα https://athens.indymedia.org/post/1477596/ . Εκεί υπάρχει το άρθρο "ΟΙ ΡΟΜ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥΣ" (Χατζησαββίδης Σωφρόνης, καθηγητής Γλωσσολογίας στο Α.Π.Θ.) με πάρα πολύ σημαντικές πληροφορίες για το θέμα μας. Στο ίδιο άρθρο δίνεται μια πολύ καλή βιβλιογραφία για την γλώσσα ΡΟΜΑΝΕΣ. Την παραθέτω.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΜΑΝΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η βιβλιογραφία και η αρθρογραφία που ακολουθεί περιλαμβάνει δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνονται όσα δημοσιεύματα αναφέρονται στη γλώσσα των Ρομ της Ελλάδας, ενώ στο δεύτερο όσα, χωρίς να έχουν γλωσσολογική προοπτική, περιέχουν ορισμένες αναφορές στη γλώσσα τους. Δημοσιεύματα που αναφέρονται σε άλλες πτυχές του πολιτισμού των Ελλήνων Ρομ δεν περιλαμβάνονται στην παρούσα βιβλιογραφία.

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Αναστασίου, Ευθ. “Οι Γύφτοι (Ρώμηδες) της επαρχίας Κονίτσης και η συνθηματική των γλώσσα” Ηπειρωτική Εστία 25 (1954), σσ. 481-484

Γεωργίου, Γ. “Η ρομανί γλώσσα” Η Καθημερινή/ Επτά ημέρες (8-1-1995), σ. 7

Πασπάτης, Αλ. Μελέτη περί των Τσιγγάνων και της γλώσσης αυτών.- Αθήνα: Εκάτη, 1995 (φωτομηχανική αναπαραγωγή από έκδοση του 1857)

Σοράβια, Τζ.. “Η γλώσσα και το ταξίδι” Courrier (Δεκέμβριος 1984), σσ. 21-23

Σούλης, Χρ. “Τα “ Ρομκα” της Ηπείρου, ήτοι περί της συνθηματικής γλώσσης των Γύφτων της Ηπείρου” Ηπειρωτικά Χρονικά (1929), σσ. 146-156

Τριανταφυλλίδης, Μαν. “Τα “ ντόρτικα” της Ευρυτανίας: συμβολή στα ελληνικά μαστόρικα” Λαογραφία 7 (1923), σσ. 243-258

Χατζησαββίδης, Σ. “Ελληνική-Ρομανές (τσιγγάνικα): μερικές περιπτώσεις αμοιβαίου δανεισμού” Μελέτες για την ελληνική γλώσσα (1995), σσ. 585-596

Χατζησαββίδης, Σωφ. “Οι Ρόμ της Ελλάδας: γλώσσα και πολιτισμός (συμβολή στη διαπολιτισμική εκπαίδευση)” Μακεδνόν 2 (1996), σσ. 83-87

Clay, D. “Influence of Greek on the speech of a Greek Gypsy community” BMGS 3 (1977), pp. 81-94

Friedman, V. “Turquismes en romani. A propos de l’ é tablissement d’ une langue rom litté raire et des composants lexicaux turcs des diffé rents dialectes” Tsiganes: identité , evolution.-Paris: Syros Alternatives, 1989, pp. 403-411

Igla, B. Das Romani von Ajia Varvara. Balkanologische Verö ffentlichungen 29, 1996.

Martinez, Nic. Les Tsiganes.-Paris: P.U.F. (Que sais-je?), 1986

Messing, G. “Influence of Greek on the speech of a Greek Gypsy community”

Byzantine and Modern Greek Studies 3 (1977), pp. 81-93

Messing, G. “Tsiganos and Yiftos: some speculations on the Greek Gypsies”

Byzantine and Modern Greek Studies 7 (1981), pp. 155-167

Messing, G. “Lexical Reorientation in a Greek Romany Dialect” Papers from the Fourth and Fifth Annual Meetings of the Gypsy Lore Society .- New York, 1985, pp. 175-178

Messing, G. “A Greek Gypsy Dialect in historical Perspective” Journal of Modern Greek Studies 4 (2), 1986, pp. 121-128

Messing, G. A Greek Romany Glossary: as spoken in Agia Varvara (Athens).- Ohio: Slavica Publishers, Inc., 1987

Paspatis, G. Etudes sur les Tchighiané s ou Bohé miens de l’ Empire ottoman.- Constantinople: Imprimerie Antoine Koromé la, 1870

Tong, D. “Language use and attitudes among the Gypsies of Thessaloniki” Anthropological linguistics, 25 (3), 1983, pp. 375-385

Tong, D. “Romani as Symbol: sociolinguistic strategies of the Gypsies of Thessaloniki” Proceedings of the Annual Meeting of the Gypsy Lore Society, 1983

Β΄ ΜΕΡΟΣ

Βασιλειάδου, Μ. & Παυλή-Κορρέ, Μ. “ Kon ž anel but, but crdel” ama èm “ kon crdel but, but ž anel” .-Αθήνα: ΥΠΕΠΘ/ΓΓΛΕ, 1996

Γεριτσίδου, Ερ. Η κοινωνικοποίηση των Τσιγγάνων του Δενδροποτάμου Θεσσαλονίκης και η κουλτούρα τους.- Θεσσαλονίκη, 1986

Έξαρχος, Γ. Αυτοί είναι οι Τσιγγάνοι.-Αθήνα: Γαβριηλίδης, 1996

Ευθυμίου, Αν. “Οι Γύφτοι (Ρώμηδες) της επαρχίας Κονίτσης και η συνθηματική των γλώσσα” Ηπειρωτική Εστία 3 (1954)

Ζεγκίνης, Ευστρ. Οι Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι της Θράκης.-Θεσσαλονίκη: Ι.Μ.Χ.Α., 1994

Θεοδωράκη-Λουλέ, Ν. Εμείς οι Τσιγγάνοι.-Αθήνα: Καραμπερόπουλος, χχ.

Ιωαννίδου, Α. “Οι Ρομ (Τσιγγάνοι) του Δενδροποτάμου” Επιστημονική Επετηρίδα του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης 2 (1990), σσ. 431-457

Παυλή, Μ. & Σιδέρη, Α. Οι Τσιγγάνοι της Αγ. Βαρβάρας και Κ. Αχαϊας.-Αθήνα: ΥΠΕΠΘ/ΓΓΛΕ, 1990

Tchongarova, I. “Οι αθίγγανοι στις βαλκανικές γλώσσες (η άποψη του πολιτισμού των αθίγγανων και η αντανάκλασή τους στις βαλκανικές γλώσσες)” στο Π. Γεωργογιάννης (επιμ.) Εκπαίδευση και διαπολιτισμική επικοινωνία.(πρακτικά του 1ου διαβαλκανικού

συνεδρίου, Πάτρα, 3-5 Μαίου 1996)-Αθήνα: Gutenberg, 1997, σσ. 188-192

Τερζοπούλου, Μ. & Γεωργίου, Γ. Οι Τσιγγάνοι στην Ελλάδα: ιστορία-πολιτισμός.- Αθήνα: ΥΠΕΠΘ/ΓΓΛΕ, 1996

Χατζησαββίδης, Σωφ. “Οι “ασθενείς” γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η στάση τους απέναντι στο γλωσσικό ηγεμονισμό: η περίπτωση της ρομανές” (υπό δημοσίευση στα Πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου που οργάνωσε το Κ.Ε.Γ. με θέμα “Ισχυρές” και

“ασθενείς” γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση: όψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού, 26-27 Μαρτίου 1997)

Davanellos, N. “Les Tsiganes et la musique dé motique grecque” Tsiganes: identité , evolution.-Paris: Syros Alternatives, 1989, pp. 489-495

Lié geois, J.-P. Roma, Tsiganes, Voyageurs.- Strasbourg: Conseil de l’ Europe, 1994